Widzimy je często z drogi. Czy to jadąc autem czy pociągiem, spoglądają na nas z za wysokich, leciwych drzew. Toczone czasem, burzliwą historią swojego miejsca, czy ludzką bezmyślnością. Chciało by się je widzieć sprzed lat: zachwycające, pełne szyku i wytwornej elegancji.  Zamki, rezydencje i pałace nie podniosą się jednak z ruin same. Pałac w Gorzanowie, miał szczęście trafić na wspaniałych ludzi, chcących odkryć go na nowo dla świata. A wierzcie mi – jest co odkrywać!

Trafiali tu z całej Europy. Zmuszeni do pracy ponad ludzkie siły, realizowali szaleńczą wizje niemieckiego totalitaryzmu. Projekt Riese pochłonął więcej cementu niż III Rzesza miała zamiar przeznaczyć na budowę schronów dla swojej ludności cywilnej. Na papierze z worków po cemencie właśnie, Abraham Kajzer zapisał swoje wstrząsające wspomnienia. Dziś podążamy jego śladami.

Był 1874 rok kiedy nad granicznym pasmem Sudetów, dało się usłyszeć pierwsze uderzenia kilofów, oznajmiające budowę nowej linii kolejowej. Austriacy patrzyli na pruską inwestycje z trwogą. Dopiero co przegrali wojnę z Prusami i nic co militarnie wzmacniało ich sąsiadów nie mogło się podobać – koleją przecież można było szybko przerzucić wojsko i sprzęt pod samą granice. Tak też było w istocie. Ostatecznie jednak, ta uchodząca na najpiękniejszą  w Polsce linia kolejowa,  była niemym świadkiem spektakularnego upadku nazistowskich Niemiec i jednej z największych kolejowych katastrof na ziemiach polskich po której dziś nie ma śladu.

Czytając jej biografię uderza podobieństwo do księżnej Diany: nieszczęśliwe małżeństwo zakończone rozwodem, liczne działania filantropijne, życie na przekór książęcej etykiecie, i jego dramatyczny finał. Kim była angielska Pani na Książu? Postaramy sie dowiedzieć na niesłusznie zapomnianej i niedocenianej ścieżce Hochbergów.

Jak wygląda miejsce inspirujące pisarzy, do tego stopnia, że sięgają po najwyższe laury? W  Dwunastu obrazkach z Wałbrzycha, Nowej Rudy i okolic. 1996; Olga Tokarczuk prowadzi nas przez Włodzickie Wzgórza i Krajanów, będącymi jej domem i miejscem pracy twórczej.

Chyba najlepiej gdy trafi się tam przez przypadek. Ot niepozorne miejsce na mapie, po którym niezbyt wiele sobie obiecujemy. Tak było w moim przypadku, kiedy Jezioro Bystrzyckie zobaczyłem pierwszy raz. Od tamtej pory jest obowiązkowym miejscem postoju w drodze na szlaki Sudetów Środkowych. Nie oznacza to jednak, że jego malownicze położenie, zapora wodna i górujący nad taflą wody zamek Grodno, nie mogą być celem samym w sobie.

Szukaliśmy tego miejsca długo. Nie my jedni z resztą. Internetowe wpisy pełne są relacji osób które spędziły przy niebieskim szlaku  w Górach Stołowych całe godziny, a mimo to nie znalazły upiornej czaszki. Powiedziałem sobie, że jeśli uda mi się odnaleźć to miejsce to na pewno opublikuje jego położenie. Kiedy już czaszkę udało się odnaleźć nabrałem wątpliwości: Czy powinienem publikować takie informacje?

Do Maroko jedziesz? Tam turystom głowy ucinają! Ukraina? Przecież tam wojna jest. I tak za każdym razem gdy mówię że jadę tu czy tam. Dramat może wydarzyć się jednak tuż za progiem domu.  Tak też było 17 sierpnia 1997 w Górach Stołowych, kilkaset metrów od parkingu. Znając historie niebieskiego szlaku, trudno wędrować po nim bez surrealistycznej mieszanki pięknych widoków i aury grozy.

Wchodzimy na ścieżkę, która nie jest nawet dobrze oznakowana. Właściwie, to nie jest oznakowana wcale. Zamiast ludzi spotykamy stado muflonów. Rozległe widoki i tchnienie przeszłości skryte w ruinach najwyżej położonego w Polsce zamku czy pałacyku myśliwskiego Hochbergów, są obietnicą składaną każdemu, kto zechcę odwiedzić Waligórę.

Sudetenstraße, czyli Droga Sudecka, była oczkiem w głowie dowódcy Luftwaffe – Hermanna Göringa. Budowana pod pozorem stworzenia górskiej trasy widokowej, w rzeczywistości miała służyć szybkiemu przerzucaniu wojsk i obronie pogranicza III Rzeszy. Piękne widoki obiecywane przez drogę przysłania w wielu miejscach wysoki las, który zdążył przez ostatnie dziesięciolecia znacznie przyrosnąć. Nie zmienia to jednak faktu, że dawna Autostrada Sudecka jest świetnym pomysłem na rowerowy wypoczynek z historią w tle.